دکتر باقر ساروخانی در مراسم اختتامیه هفته پژوهش پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که با حضور دکتر زلفی‌گل وزیر علوم، دکتر مهدی گلشنی، دکتر غلامعلی حداد عادل و دکتر جمیله علم‌الهدی و جمعی از اساتید  علوم انسانی برگزار شد؛ در خصوص دو مشکل حوزه علوم انسانی، گفت: ما در شرایط فعلی در حوزه علوم انسانی دو مشکل داریم که من جایی بهتر از این‌جا برای مطرح کردن آن سراغ ندارم؛ چون اینجا خانه پژوهش و خانه دانش است.

این استاد جامعه‌شناسی ارتباطات اولین مشکل درحوزه علوم انسانی را یک مشکل بیرونی عنوان کرد و توضیح داد: کتاب‌های پژوهشگران منتشر می‌شود، ولی آیا این کتاب‌ها به اعماق جامعه می‌رود؟ آیا در برنامه‌ریزی اجتماعی وارد می‌شود؟ ما می‌خواهیم کاری کنیم که گامی در جهت توسعه پایدار باشد؛ ولی آیا این تحقق پیدا می‌کند؟ آیا مصرف پژوهش ما در واقعیت و عمل پیاده می‌شود؟

وی به ۱۳ جلد کتاب جامعه‌شناسی ارتباطات تالیفی خود اشاره کرد و گفت: متاسفانه هرگز سازمان صدا و سیما از من نخواسته که یک جلد از این کتاب‌ها را ببیند و در برنامه‌ریزی خود استفاده کند.

ساروخانی با بیان این‌که «من می‌دانم که این درد دل همه شما پژوهشگران است»، گفت: ما امیدوار هستیم که به جامعه‌ای برسیم که در آن اخلاق پژوهش و اخلاق کاربرد پژوهش وجود داشته باشد. پیشنهاد من به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی این است که این آگاهی و انگیزه را در مسئولان ایجاد کنند که پژوهش و جامعه به هم پیوند بخورند.

وی خطاب به مسئولین و مدیران جامعه، گفت: مدیریت درست، آن است که علمی و استراتژیک باشد و جز از طریق دانش و پژوهش مدیریت استراتژیک به وجود نخواهد آمد. امیدواریم ما به عنوان پژوهشگر، مشتریان خوبی داشته باشیم و کسانی به ما انگیزه و فرصت دهند و از ما بخواهند بهتر و بیشتر کار کنیم.

در «روش» پژوهش‌های علوم انسانی به سمت اعتدال برویم

استاد بازنشسته دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مشکل دوم در حوزه علوم انسانی را مشکل «روش» عنوان کرد و گفت: باید توجه داشته باشیم که «روش»، هدف نیست و روش، راه رسیدن به دانش و تولید دانش است؛ ولی هیچ دانشی تولید نمی‌شود اگر «روش» وجود نداشته باشد. دانشی، دانش است که بتواند در خدمت جامعه قرار بگیرد. بازار کار را افزایش دهد، فرهنگ جامعه را افزایش دهد و باعث رفاه و ارتقای جامعه شود.

وی اظهار کرد: ما سال‌های طولانی روش‌های کمّی را به کار می‌بردیم. در آن زمان ما «پوزیتیویست» بودیم و در امتداد پوزیتیویسم حرکت می‌کردیم. پرسش‌نامه تهیه می‌کردیم و آن را به کار می‌بردیم و از آن نتیجه می‌گرفتیم. ولی این دیدگاه جواب نداد و ما به سنگ خوردیم. متوجه شدیم که پرسش‌نامه‌های کمّی جواب ما را نمی‌دهد.  سال‌ها بعد ما تحقیقات کمی‌نگر پوزیتویسم را به ناچار کنار گذاشتیم.

ساروخانی ادامه داد: عاشق اعداد بودن و ندیدن انسان و روح انسان و اندیشه انسان غلط است. ندیدن ادراک انسان و ادراک ارزشی انسان غلط است. حالا به تازگی روش‌های کیفی را شاهد هستیم که خیلی خوب است. ولی ما روش‌های کیفی را به صورتی استفاده می‌کنیم که درست در تضاد با همان روش‌های کمّی محض هستند و از یک افراط به یک تفریط رسیده‌ایم.

وی خاطر نشان کرد: این اقدامات، معرفت‌شناسی دانش و هستی‌شناسی دانش را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین ما ناچاریم که به سمت اعتدال برویم.

این استاد جامعه‌شناسی ضمن ارائه پیشنهادی در خصوص تشکیل سمینار در حوزه «روش‌»، گفت: این جا خانه دانش است و اربابان دانش در آن حضور دارند. پیشنهاد من این است که سمیناری با این موضوع تشکیل شود که در علوم انسانی روش‌های کیفی و کمی را چگونه باید به کار برد. هدف این است که مطالعاتی انجام شود که از آن‌ها داده‌هایی به دست آید که اعتبار و روایی داشته باشند و جریان واقعیت را نشان دهند.