دکتر محمد جواد هراتی قائم مقام وزیر علوم در امور علوم انسانی در گفتگو با فارس از برنامه‌های مرکز تازه تاسیس علوم انسانی در وزارت علوم گفت و تدابیری که برای ارتقاء این رشته‌های تحصیلی در نظر گرفته شده است. در ادامه گفت‌وگوی فارس با وی می‌آید:
* از جایگاه علوم انسانی بگویید.
هراتی: حوزه علوم انسانی هم مغفول است و هم اینکه در تاریخ وزارت علوم یا به تعبیری آموزش عالی در ایران خیلی خوب با آن برخورد نشده است، از زمان تاسیس دانشگاه به معنای جدید در زمان رضاخان، به علوم انسانی کم توجهی شد که شاید بخشی از آن تعمدی بوده و این موضوع به ماهیت ساختار سازی این علوم برمی گردد و در دوره ای قرار بوده که ما صرفاْ مصرف کننده علوم انسانی باشیم ،بدون اینکه تاملی در مبانی آن و تناسب این علوم با حوزه اعتقادی و فرهنگی خود داشته باشیم. در دوره ای از تاریخ معاصر ایران نیز دانشجویان نخبه کمتر به علوم انسانی رشته‌های علوم انسانی سوق داده می‌شدند که این موضوع دلایل خاص خودش را داشت.
* علوم انسانی در ایران بیمار متولد شد؟
هراتی: علوم انسانی در ایران بیمار متولد و تاسیس شد و شاید هم یکی از نقشه‌های استعمار بود که علوم انسانی در ایران، وابسته متولد شود. با وقوع انقلاب اسلامی ایران تلاش برای ایجاد تحول در حوزه علوم انسانی از سوی مراکز رسمی آغاز شد و انقلاب اسلامی ایران به عنوان انقلابی که داعیه تمدنی دارد ناگزیر از تحول در علوم انسانی بود. در حقیقت دلیل اصلی ضرورت تحول در علوم انسانی، غایت تمدن گرایی انقلاب اسلامی است و اگر انقلاب اسلامی بخواهد به تمدن منتهی شود نیازمند علوم انسانی متناسب با مبانی معرفتی خاص خود است.اگر چه با وقوع انقلاب اسلامی و انقلاب فرهنگی تلاش های فراوانی برای تحول در علوم انسانی شکل گرفت، اما آنچه در عمل روی داده با وضعیت مطلوب فاصله عمیقی دارد.کم توجهی به حوزه علوم انسانی پیامدهای مختلف اجتماعی را با خود به دنبال داشته و کم توجهی دائمی به این حوزه موجب شده تا این موضوع در سال های اخیر به یکی از مباحث مورد تاکید مقام معظم رهبری تبدیل شده و به مطالبه ای همگانی از سوی اصحاب علوم انسانی تبدیل شود.این مطالبه موجب شد تا با شکل گیری دولت سیزدهم درخواست‌ها برای شکل گیری معاونت علوم انسانی حتی در سطح معاون رئیس جمهور مطرح شود. بدین ترتیب وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری دولت سیزدهم، آقای دکتر زلفی گل تدبیر کردند و با بازآرایی مرکز آموزش و پژوهش قرآنی وزارت علوم مرکزی با عنوان مرکز علوم انسانی برای اولین بار در تاریخ این وزارتخانه ایجاد کردند و به منظور تفویض اختیارات بیشتر عنوان قائم مقام وزیر را نیز به ریاست این مرکز نسبت دادند. البته تاسیس این مرکز آغاز راه است و می تواند مقدمه ای برای تقسیم بندی معاونت های وزارت علوم در آینده بر اساس موضوع رشته ها باشد که البته با نگاه تحولی وزیر علوم، تحقیقات و فناری این امر نیز امکان پذیر است.
* قرار است این مرکز چه کند؟
هراتی: شعار این مرکز « تصمیم‌گیری و سیاستگذاری علوم انسانی توسط علوم انسانی‌هاست». اگر این شعار محقق شود می‌تواند گامی در قرار دادن علوم انسانی در جایگاه ویژه خودش باشد. در حقیقت این مرکز تاسیس شد که در آینده بتواند علوم انسانی را به جایگاه اصلی آن که همان حکمرانی علم است برساند، حکمرانی علوم انسانی هم زنجیره ای از حکمرانی علم است و این ماموریت مرکز علوم انسانی است.
* پژوهشگاه‌های علوم انسانی باید ماموریت گرا شوندچگونه؟
هراتی: قرار است سیاست گذاری آموزشی و پژوهشی در حوزه علوم انسانی در وزارت علوم به صورت متمرکز با همکاری معاونت های دیگر در این مرکز انجام شود. وزارت علوم نهادی سیاستگذار و حاکمیتی در حوزه علم است، اگر سیاستگذاری برای رشته‌ها به خوبی صورت گیرد، به خوبی می تواند جایگاه علوم انسانی که نقش راهبری و هدایت جامعه را بر عهده دارد ارتقاء دهد. پژوهشگاه‌های مختلفی داریم که در این امر باید به وزارت علوم کمک کنند و برای این کار در سیاستگذاری که انجام می شود اول باید پژوهشگاه های علوم انسانی را ماموریت گرا کرد.
* عملکرد جزیره‌ای پژوهشگاه‌هامنظور از هدایت شده چیست؟
هراتی: بعد از انقلاب اسلامی مجموعه‌های کوچکی از پژوهشگاه‌ها شکل گرفته که با اهداف گسترده فعالیت می‌کردند، به تدریج این موسسات زیاد شدند و هر کدام هم تمام اهدافی که معطوف به رشته‌های مرتبط با علوم انسانی بود را دنبال کردند، الان با مجموعه‌ای از موسسات پژوهشی رو به رو هستیم که همه هدف یکسانی را دنبال می‌کنند و تقسیم کاری ندارند، ما باید بتوانیم پژوهشگاه‌ها را به سمت ماموریت‌گرا شدن هدایت کنیم، مثلا باید برنامه ریزی کرد و مرام‌نامه‌ای را درنظر گرفت تا هر کسی بخشی از کار را درنظر بگیرد، اینطوری نباشد که بیاییم ببینیم که هر کسی از کار دیگری بی خبر است و به صورت جزیره‌ای کار می‌کند.ببینید، اصلا اینطور نیست که در علوم انسانی ما تولید نداشته باشیم، اتفاقا تولیدات زیادی هم داریم، ولی ارتباطی بین این تولیدات و مصرف نیست.
* وزارت علوم تدبیری مثل سامانه «نان» را برای این مشکل درنظر گرفته، آیا مرکز علوم انسانی هم در این سامانه نقشی دارد؟
هراتی: ما هم برنامه‌هایی در سامانه نان داریم و با وزیر علوم هم صحبت کرده‌ایم و قرار شده که برنامه را ارایه بدهیم. یکی از موضوعات که از آن بی خبریم مسائل جامعه است، سامانه ای باید باشد که مسائل اجتماعی آنجا طرح شود و پژوهشگران باید به سمت حل مشکلات بیایند، خیلی از پژوهش‌هایی که انجام می‌شود در راستای حل مشکلات و مسائل نیست، ایده نان ایده خوبی است و در حوزه علوم انسانی هم به امید خدا پیگیر آن هستیم.
*یعنی از این پس پژوهش‌های رشته‌های مرتبط با علوم انسانی حتما باید بر اساس نیاز و مشکلات جامعه باشد؟
هراتی: اینکه باید رساله‌ها و پژوهش‌ها در راستای نیاز کشور باشد که قبلا هم مطرح بود. درباره پژوهش‌های علوم انسانی ما آیین نامه‌ای در سال ۱۳۹۰ داشتیم که در ارتباط با بحث هدفمند شدن رساله‌های دکتری در علوم انسانی بود که متاسفانه رها شد و خیلی به مرحله اجرا نرسید، براساس این آیین‌نامه رساله‌های رشته علوم انسانی هدفمند می‌شدند، اگر این آیین‌نامه احیا شود، مشکلات حل خواهد شد.
* موارد زمین مانده در علوم انسانی زیاد داریم مگر می‌شود آیین‌نامه‌ای تصویب شود اما اجرایی نشود؟ مگر تدابیر لازم برای آن درنظر گرفته نشده بود؟
هراتی: آیین‌نامه، اتفاقا آیین‌نامه خوبی است، خیلی اوقات کارها چون متولی نداشته رها شده، یکی از ضرورت‌های تاسیس مرکز علوم انسانی هم همین مورد است. موارد زمین مانده در علوم انسانی زیاد داریم، مصوبه است اما چون کسی پیگیر اجرایی شدن آن نبوده، رها شده و به اجرا نرسیده است.
* گویا تدبیری هم برای آیین‌نامه ارتقاء، ویژه اساتید علوم انسانی درنظر گرفتید؟
هراتی: خیلی از تولیدات ما در رشته‌های مختلف پاسخگوی سوالات و مسائل کشور نیست. یکی از دلایل آن برمی‌گردد به اساتید دانشگاه، بخشی از فعالیت‌های اساتید به رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها مرتبط می‌شود، یکی از این ارتباطات، ارتقاء اساتید است، بر همین اساس یکی از برنامه‌های این مرکز تدوین آیین نامه ارتقاء اساتید علوم انسانی است.
* مشکلات آیین‌نامه ارتقاء برای اساتید علوم انسانیمگر آیین نامه ارتقاء فعلی چه مشکلی دارد؟
هراتی: آیین نامه ارتقاء هدایتگر اساتید است، استاد برای تبدیل وضعیت ۱۰ تا ۱۲ سال با این آیین نامه کار دارد، نیمه اول کارش با این آیین نامه است، اگر آیین نامه را به گونه ای تنظیم کنید که این استاد به جای اینکه مقاله تولید کند، نظریه تولید کند، بعد از مدتی به نتایج بسیار خوبی می‌رسیم.آیین نامه ارتقاء فعلی توسط اساتید فنی مهندسی طراحی شده است، یعنی مقاله محور و نوع چینش و نگرش آن به گونه ای است که برای حوزه علوم انسانی مشکلاتی دارد و باید تدبیری برای آن درنظر گرفت.آیین‌نامه ارتقاء فعلی پاسخگوی نیاز رشته هنر هم نیست، رشته‌های هنری تولید محور هستند، استادی یک سریال تاثیرگذار تولید می‌کند، زمان و وقت زیادی هم برای آن می‌گذارد و کار بسیار خوبی هم ارایه می‌شود اما در نهایت برای ارتقاء از او مقاله می‌خواهند و کاری به تولید خاص و تاثیرگذارش ندارند. بخشی تحت عنوان اثر فاخر داریم اما امتیاز وتویی برای مقاله است.برای نوشتن آیین‌نامه ارتقاء رشته‌های علوم انسانی از تمام پژوهشگاه‌ها و اساتید کمک خواسته‌ایم تا آیین نامه‌ای برای هنر و علوم انسانی تدوین کنیم که مختص این رشته‌ها باشد.
* مقام معظم رهبری درباره علوم انسانی و جایگاه آن مباحث مختلفی را مطرح کرده‌اند، مرکز علوم انسانی در وزارت علوم در مراحل اولیه فعالیت به کدام یک از آنها توجه ویژه‌ای دارد؟
هراتی: صحبت‌های مقام معظم رهبری چند موضوع را دربر می‌گیرد، یکی محتوای علوم انسانی است که صراحتا ایشان مطرح می‌کنند که به محتوای علوم انسانی باید توجه شود، باید توجه شود به اینکه آیا مشکل و مسئله ای را برای کشور حل می‌کند یا اینکه کاری انجام می‌شود اما به کار مردم کشور نمی‌آید.بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری ناظر بر محتواست، مباحث ویژه جایگاه علوم انسانی است که همواره براساس یک سنت تاریخی در دوره‌های مختلف تحقیر شده است، حتی گاهی به عنوان علم هم معرفی نشده و بعضی‌ها آن را به عنوان بحث فرهنگی مطرح کردند، لذا تعابیر مقام معظم رهبری رسیدن این علوم به جایگاه ویژه است و این هم برمی‌گردد به بحث محتوا، وقتی محتوا به گونه ای است که دانشجو می بیند جایگاهی در جامعه ندارد، جایگاه علوم انسانی هم تضعیف می‌شود، اگر بتوانیم محتوا را مناسب کنیم به گونه‌ای که رشته‌های علوم انسانی بتوانند چالش‌های کشور را برطرف کنند، جایگاه خودش را پیدا می‌کند.فرمایشات مقام معظم رهبری در جایگاه علوم انسانی در موضوع حکمرانی و تولید محتواست که البته به هم ارتباط دارند، در وزارت علوم باید توجه کنیم که این علوم به جایگاه اصلی خودش که بحث حکمرانی است، برسد، اولین کار، مشخص کردن ماموریت خود مراکز علوم انسانی است و باید با مجموعه اساتید این رشته‌های تحصیلی تدابیر لازم در این حوزه را انجام دهیم.