سازمان جهانی یونسکو به عنوان معتبرترین سازمان آموزشی و فرهنگی در جهان که در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش فعالیت می‌کند، نخستین بار در ۱۹۹۹ میلادی در نشست بوداپست مجارستان ۱۰ نوامبر را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری کرد. این نامگذاری هرچند ارزش نهادن به علم و فناوری علمی و بانیان علم خوانده شده است؛ در عین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی، بهبود کیفیت زندگی عمومی و کاهش و مهار تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های تکنولوژیک نیز به شمار می رود. از مهمترین اهداف یونسکو از نام گذاری روز علم، بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فن‌آوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فن‌آوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت‌های جدید بود که موجب ارتقا کیفیت عمومی زندگی می‌شود.
در این زمینه رهبر معظم انقلاب نیز ۲۸مهر ماه سال ۱۳۹۵ در دیدار با نخبگان کشور با اشاره به سرعت پیشرفت علمی ایران، درباره جایگاه علمی کشور در سخنانی خاطرنشان کردند: « برخی مسئولان در مقابل کاهش سرعت پیشرفت علمی کشور می گویند جایگاه علمی ایران پایین نیامده است، اما متوجه باشیم که قرار بود جایگاه علمی ایران بالاتر برود. سرعت پیشرفت علمی ایران به هیچ وجه نباید کاهش یابد، بلکه باید بیشتر شود، زیرا دچار عقب‌ماندگی‌های علمی فراوان هستیم.»
همچنین رهبر معظم انقلاب در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام) ۲۹ دی ماه سال ۱۳۸۴ فرموده اند:«ما تلفیق بین علوم انسانی غربی و علوم انسانی اسلامی، اگر به معنای مجذوب شدن، دلباخته شدن، مغلوب شدن و جوّ زده شدن در مقابل آن علوم نباشد، قبول داریم و اشکال ندارد. ببینید در علوم انسانی، تفکر ایمانی و میراث عظیم و عمیق شما، به شما چه می‌گوید. امروز غربی‌ها یک منطقه ممنوعه‌ای در زمینه‌ی علوم انسانی به وجود آورده‌اند؛ در همه‌ی بخش‌های مختلف؛ از اقتصاد و سیاست و جامعه‌شناسی و روانشناسی بگیرید تا تاریخ و ادبیات و هنر و حتی فلسفه و حتی فلسفه دین.» «شما به مبانی خودتان نگاه کنید؛ ما تاریخ، فلسفه، فلسفه‌ی دین، هنر و ادبیات، و بسیاری از علوم انسانی دیگری که دیگران حتی آنها را ساخته‌اند و به صورت یک علم در آورده‌اند – یعنی یک بنای علمی به آن داده‌اند – مواد آن در فرهنگ و میراث علمی، فرهنگی و دینی خود ما وجود دارد. باید یک بنای این‌چنینی و مستقل بسازیم.»
دکتر «مهدی جمشیدی» در گفت و گو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با ارایه از تعریفی از علم و مفهوم علم، افزود: علم یک نوع معرفتی است که به صورت روشمند حاصل می شود، علم مبتنی بر دلیل است و دیگران هم می توانند همان مسیر را طی کنند. ضلع دیگر علم مبتنی بر مفاهیم است و معرفت روشمند را در صورت مفاهیم بررسی می کند.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» گفت: علوم انسانی شاخه ای از علوم است که به کنش های انسانی چه به لحاظ فردی چه در نسبت با دیگران می پردازد و موضوع آن، خود انسان است؛ بنابراین از آن به عنوان علوم انسانی قلمداد می شود. وقتی از علوم انسانی سخن می گوییم، می توان علوم را تفکیک کرد به این معنا که دسته ای از علوم که مربوط به جهان و انسان است.
صلح یک آرمان حداقلی است/ سعادت انسان فراتر از صلح است
جمشیدی با اشاره به عنوان علوم انسانی در خدمت صلح و توسعه تصریح کرد: وقتی از نسبت علم و صلح سخن می گوییم باید بدانیم که صلح یک آرمان حداقلی است یعنی انسان ها در جامعه ستیز نداشته باشند، گرگ یکدیگر نبودن؛ بنابراین فضیلت عالی نیست. انتخاب این هدف در چهارراه علوم انسانی سکولار است و هدف های حداقلی در آن تعریف می شود.
این پژوهشگر تاکید کرد: در علوم انسانی اسلامی موضوع فراتر از صلح است و به کمال و سعادت انسان می پردازد و انسان را در مسیر شدن های تکاملی می بیند و انسان را در مسیر تکامل تعریف می کند و هدف غایی آن کسب کمالات غایی انسانی است.
وی با بیان اینکه علوم انسانی اسلامی مسئله سعادت انسان را مطرح می کند که بسیار بسیار فراتر از صلح است، خاطرنشان کرد: شاید بین جوامع هیچ جنگ و درگیری نباشد اما هیچ کدام رنگ سعادت را نبینند و این یکی از تفاوت های علوم انسانی غربی و علوم انسانی اسلامی است.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه علوم انسانی اسلامی علم متکی بر وحی و دین، وظایف و تکالیف متفاوتی را برای خود تعریف کرده است، گفت: علوم اسلامی، جامعه پردازی قدسی و الهی است.
گفتمان انقلاب اسلامی نظریه پیشرفت را در مقابل توسعه مطرح کرد
جمشیدی با بیان اینکه توسعه بسیار جدی تر از مسئله صلح است، تاکید کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفتمان انقلاب اسلامی نظریه پیشرفت را در مقابل توسعه مطرح کرد و با این انگاره ما از توسعه عبور کردیم چرا که توسعه با جهان معنایی ما تضاد و استحکاک جدی دارد.در ذیل توسعه جنگ طلبی، صلح ستیزی و استبداد و استعمار معنا می یابد و دست اندازی به جوامع دیگر بخشی از توسعه غربی است.
وی با بیان اینکه آنچه که نکته اساسی است، تعریف انسان است در تفسیر علوم انسانی سکولار، گفت: در علوم انسانی سکولار انسان به جنبه مادی محدود می شود و خصایص معنوی فرعی و غیر معتبر قلمداد خواهند شد و انسان به شی فرو کاسته می شود و شهید مطهری گفته است وقتی ارزش انسان را به شی فرو می کاهید، کشتن او هم مانند خراب شدن ساعت است و در این نوع نگاه به انسان قتل، جنگ و فریبکاری امور بد و مذمومی انگاشته نمی شود.
جمشیدی افزود: وقتی لذت و منفعت طلبی اصل دانسته شد و تعدی به حقوق دیگران مذموم نیست و به انسان به چشم کالا نگاه می شود، انسان صرفا از منظر مادی مورد توجه قرار می گیرد.
این پژوهشگر تصریح کرد: در جوامع غربی با وجود تسلط قانون این همه وحشی گری وجود دارد چرا که تمدن غربی مبتنی بر علوم انسانی سکولار است. تمدن تجاوز، جنگ و استعمار است و ریشه آن در علوم انسانی سکولار می باشد، بنابراین از آن صلح و اخلاق، عدالت و انسانیت بر نمی خیزد و بزرگترین جنگ ها نیز از همین تمدن ها برخاسته است که ریشه آن علوم انسانی سکولار است.
علوم انسانی اسلامی در مقابل علوم انسانی سکولار
جمشیدی افزود: علوم انسانی اسلامی در مقابل علوم انسانی سکولار قرار دارد که در آن ماده، اساس نیست بلکه وجدان انسانی فعال است و عقل محاسبه گر و منفعت اندیش نیست بلکه دیگراندیشی ملاک است و دیگر رحمانی و الهی به تمام جامعه سرایت می یابد، حرمت و حقوق دیگران اعتبار دینی دارد؛ بنابراین صلح، دگردوستی، صمیمیت و گفت و گو معنایی واقعی و غیر شعاری می یابد.
این پژوهشگر تصریح کرد: در علوم انسانی اسلامی فقط به قانون ارجاع نمی دهیم بلکه فراتر از قانون وجدان های دینی افراد است که دعوت به مدارا، دگردوستی و وفق می کند و پرچم اخلاق و ارزش ها را برافراشته می سازد.
جمشیدی در توضیح موضع انقلاب اسلامی در برابر نظریه توسعه گفت: موضع انقلاب اسلامی در برابر نظریه توسعه بر نتابیدن و نفی کردن آن است و با نظریه توسعه سازگاری نداریم چرا که فقط به جنبه های مادی می پردازد و از سعادت و کمال برکنار و بی طرف است و زندگی را در حوائج مادی می بیند.
این پژوهشگر تصریح کرد: در مفهوم توسعه، عدالت معنا ندارد و عدالت امری اضطراری برای شرایطی است که طبقات فرودست جامعه برآشوبند؛ بنابراین به صورت مقطعی جامعه به عدالت های کوتاه مدت روی می آورد تا آشوب های اجتماعی را کاهش دهد و این در حالی است که نظریه پیشرفت نه فقط انسان و جامعه انسانی را در مادیات منحصر نمی کند و نه اینکه عدالت را فرع بر رشد می انگارد. در انگاره پیشرفت که گفتمان انقلاب اسلامی است، رشد و عدالت اقتصادی باید همزمان پیش بروند.
علوم انسانی اسلامی ما را به عبور از انگاره توسعه ترغیب می کند
وی با اشاره به تجربه تلخ اوایل دهه ۷۰ گفت: تجربه تلخ در اوایل دهه ۷۰ که رشد اقتصادی منهای عدالت دنبال شد و در سال های بعد شاخ و برگ دارد، یک تجربه عملی است که به ما نشان می دهد انگاره توسعه به معنای بی اعتنایی به عدالت است و دره های فقر و قله های ثروت به وجود می آورد و جامعه را دوقطبی و دو پاره می کند و شکاف طبقاتی را افزایش می دهد؛ بنابراین در گفتمان انقلاب اسلامی از توسعه نقد شده است.
جمشیدی در ادامه در خصوص نسبت علوم انسانی با صلح و توسعه گفت: باید یک بازاندیشی اساسی در صورت بندی مسئله داشته باشیم چرا که صلح آرمان حداقلی است و سعادت بر فراز آن است. سعادت فرد و جامعه در اولویت قرار دارد و نباید صرفا به مسئله صلح اکتفا کنیم چرا که اینها ابتداییات اخلاقی انسانی است.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: علوم انسانی اسلامی ما را به عبور از انگاره توسعه ترغیب می کند و در مقابل آن نظریه پیشرفت را توصیه می کند، بنابراین باید به نسبت علوم انسانی با سعادت و پیشرفت بپردازیم نه صلح و توسعه.