«عقل‌شناخت؛ چیستی، هستی و معرفت‌شناسی عقل»، تألیف قاسم ترخان، در ۲۴۸ صفحه و با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، به‌تازگی توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل روانۀ بازار شده است.
نویسنده کتاب کوشیده است موضوع عقل را در سه حوزه چیستی، هستی و معرفت‌شناسی از منظر متکلمان و مفسران مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.
در بخش چیستی‌شناسی عقل، این پرسش‌ها مطرح شده است: معنای لغوی عقل چیست؟ معنای اصطلاحی عقل در علومی مانند معرفت‌شناسی، فلسفه و منطق، کلام، اخلاق و عرفان، فقه و اصول و تفسیر و حدیث چیست؟ در این قسمت این پرسش نیز مطرح می‌شود که آیا اساساً عقل در متون دینی به معنایی غیر از آنچه در فلسفه به کار می‌رود، به‌کاررفته است؟
در این قسمت به سیر تاریخی معنای لغوی عقل پرداخته شده است. تعاریف عقل در کتب مختلف کلامی و تفسیری و فلسفی و فقهی، بر اساس تاریخ وفات متکلمان، فلاسفه، مفسران و فقها آمده تا روشن شود که در زمان‌های اولیه کاربرد عقل چه چیزی بوده و آیا در طول تاریخ تطوراتی داشته است یا نه؟
در بخش هستی‌شناسی عقل این پرسش‌ها طرح شده است: در طول تاریخ علم، چه کسانی چه مرتبه‌ای از عقل را قبول کرده یا منکر شده‌اند و همچنین آیا فطرت همان عقل است؟ و قضایا و قیاسات عقلی از چه انواعی برخوردارند؟
در بخش معرفت‌شناسی عقل، پرسش از اعتبار و حجیت عقل است؛ اینکه محدودیت‌ها و عوامل و موانع رشد آن، آثار و کارکردهایش و همچنین مناسبات و رابطه عقل و دین چیست.
در همۀ این مباحث تلاش شده‌است دیدگاه متکلمان، فلاسفه و مفسران مسلمان به گونه‌ای تبیین شود که خواننده بتواند با اندک تأملی وجوه تمایز دیدگاه‌های مختلف را تشخیص دهد و خود به گزینش قول صحیح مبادرت ورزد. البته در برخی موارد ضروری تشخیص داده شد که دیدگاه‌های رقیب نقد و نظریه مختار ارائه و با دلایل قرآنی، روایی و عقلی تقویت شود.
از مهم‌ترین نوآوری‌های این نوشتار، بخش عقل و دین آن است. تلاش شده است با نگاه جامع از منظر قرآن، مفسران و متکلمان به این بحث پرداخته شود. در این قسمت رویکردهای عقل‌گرایی و ایمان‌گرایی به قرآن عرضه و از قرآن استنطاق و در نهایت رویکرد عقل‌گرایی اعتدالی و نقش دین و نقش عقل تبیین شده است.
معرفی نویسنده
نگاهي گذرا بر آثار نویسنده نشان مي‌دهد زمينه‌هاي مطالعاتي وی گسترۀ متنوعي را در برمي‌گيرد. پرداختن به مباحث مربوط به امامت، پاسخگویی به شبهاتی که درباره شخصیت و قیام امام حسین علیه‌السلام مطرح است، توجه به نقش هدایت‌گر اهل‌بیت علیه‌السلام و نیز بررسی گسترۀ عصمت به تولید آثاری با عناوین: «شخصیت و قیام امام حسین ع» ، «مهر ماه» و «آفاق عصمت» منتج شده است؛ لیکن پرداختن به پیراانگاره‌های علوم انسانی (مباحث مقدماتی و پیرامونی مانند بحث امکان علوم انسانی اسلامی و چگونگی تأثیر گزاره‌های کلامی بر علوم انسانی)، نقد علوم انسانی مدرن و نشان دادن تأثیر مبانی کلامی در علوم انسانی، نقطۀ ثقل تحقيقات وي را تشكيل مي‌دهد. در این ساحت مطالعاتی، کتاب پژوهشی «درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی با تأکید بر علوم انسانی» در سال ۱۳۹۶ به چاپ رسیده است و کتاب‌های «برآیند مبانی کلامی در علوم انسانی اسلامی» و «مبانی جهان‌شناختی علوم انسانی اسلامی» نیز در آستانۀ انتشار هستند.